Dün­ya iq­ti­sa­diy­ya­tın­da da­ha bö­yük xü­su­si çə­ki­yə ma­lik olan aq­rar böl­mə­də ər­zaq xam­mal­la­rı­nın  çe­şid­lən­mə­si üçün bö­yük  iq­ti­sa­di və is­tis­mar gös­tə­ri­ci­lə­ri­nə ma­lik üsul və va­si­tə­lə­rin ak­tu­al­lı­ğı şüb­hə do­ğur­mur. Ər­zaq xam­mal­la­rı­nın küt­lə­lə­ri­nə və həcm­lə­ri­nə gö­rə çe­şid­lən­mə­si on­lar­dan həm kənd tə­sər­rü­fa­tın­da sə­pin ma­te­ri­al­la­rı­nın, həm də ye­yin­ti sə­na­ye­sin­də qi­da məh­sul­la­rı­nın key­fiy­yət gös­tə­ri­ci­lə­ri­ni yük­səlt­mə­yə im­kan ve­rir. Ha­zır­da bu məq­səd­lə is­ti­fa­də olu­nan tex­ni­ki va­si­tə­lə­rin ma­ya də­yə­ri­nin ba­ha, ener­ji və re­surs tu­tum­lu ol­ma­sı, həm­çi­nin xa­ri­ci döv­lət­lər­də is­teh­sal olun­ma­sı, alı­nıb gə­ti­ril­mə­si­nə çə­ki­lən xərc­lər  qar­şı­ya qo­yu­lan prob­le­min  ak­tu­al­lı­ğı­nı is­tis­na et­mir .

Apa­rıl­mış çox­say­lı ana­li­tik təd­qi­qat­la­rın nə­ti­cə­sin­dən mə­lum­dur ki, ye­yin­ti, yün­gül sə­na­ye, kənd tə­sər­rü­fa­tı is­teh­sa­la­tın­da, həm­çi­nin ağır sə­na­ye­də is­ti­fa­də olu­nan  tex­ni­ki va­si­tə­lər içə­ri­sin­də da­ha bö­yük xü­su­si çə­ki­yə ma­lik olan qur­ğu­lar­dan bi­ri də lent­li nəq­let­di­ri­ci­lər­dir. Müx­tə­lif tə­yi­nat­lı yük­lə­rin şa­qu­li, üfi­qi, is­ti­qa­mət­lər­də ya­xın, uzaq mə­sa­fə­lə­rə, həm­çi­nin üfi­qi müs­tə­vi­yə nə­zə­rən müx­tə­lif bu­caq­lar al­tın­da qon­da­rı­la­raq nəql et­di­ril­mə­sin­də adı­ge­dən nəq­let­di­ri­ci­lər­dən is­ti­fa­də olun­ma­sın­da məq­səd:

Yu­xa­rı­da qeyd edi­lən­lər­dən əla­və lent­li nəq­let­di­ri­ci­lər­dən ha­zır­da axı­cı­lıq qa­bi­liy­yət­li müx­tə­lif də­nə­vər for­ma­lı ər­zaq xam­mal­la­rı­nın çe­şid­lən­mə­sin­də də is­ti­fa­də olun­du­ğu­nu nə­zə­rə al­saq, on­la­rın ak­tu­al­lı­ğı da­ha qa­ba­rıq gö­rü­nər.

Də­nə­vər ər­zaq xam­mal­la­rı­nın çe­şid­lən­mə­si üçün  tək­lif olu­nan lent­li nəq­let­di­ri­ci  qur­ğu­nun tex­no­lo­ji sxe­mi şə­kil 1-də, çe­şid­lə­yi­ci­nin len­ti­nin yan­dan və üst­dən gö­rü­nü­şü şə­kil 2 və 3-də, təc­rü­bi-təd­qi­qat­la­rın qra­fi­ki təs­vi­ri isə şə­kil 4-5-də ve­ril­miş­dir. 

Qu­ru­lu­şu sa­də, iş prin­si­pi asan ol­ma­sı, həm­çi­nin or­ta sə­viy­yə­li çi­lin­gər ema­lat­xa­na­la­rın­da ha­zır­lan­ma­sı­nın müm­kün­lü­yü tək­lif olu­nan qur­ğu­nun bö­yük rə­qa­bət qa­bi­liy­yə­ti­nə ma­lik ol­du­ğu­nu gös­tə­rir.

Tək­lif olu­nan qur­ğu­nun uni­ver­sal­lı­ğı onun üzə­rin­də ki­çik ni­zam­la­ma apar­maq­la müx­tə­lif  də­nə­vər for­ma­lı ər­zaq xam­mal­la­rı­nın çe­şid­lən­mə­sin­də is­ti­fa­də­si­ni şərt­lən­di­rir.

Qur­ğu­nun pil­tə­lə­ri­nin (mü­va­fiq ola­raq hə­rə­kət­li-1 və tər­pən­məz 2 (şə­kil 1) tə­nə­kə 3 üzə­rin­də müx­tə­lif bu­caq­lar () al­tın­da qu­raş­dı­rı­la bi­lən ol­ma­sı çe­şid­lə­mə əmə­liy­ya­tı­nın key­fiy­yət gös­tə­ri­ci­lə­ri­ni yük­səlt­mə­yə im­kan ve­rir. Be­lə ki, çe­şid­lə­nə­cək ma­te­ri­al­la­rın öl­çü­lə­ri­nə mü­va­fiq ya­rıq­lar­dan (qur­ğu­da hər bir ya­rıq üç say­da ha­zır­lan­mış­dır, mü­va­fiq ola­raq ki­çik-4, or­ta-5 və  bö­yük-6 öl­çü­lü) keç­mə­sin­də-çe­şid­lən­mə­sin­də pil­tə­nin  qu­raş­dı­rıl­dı­ğı bu­caq xü­su­si əhə­miy­yət kəsb edir.

Şə­kil­lər­dən gö­rün­dü­yü ki­mi çe­şid­lə­nə­cək ər­zaq xam­mal­la­rı­nın içə­ri­si­nə düş­müş az say­da da­ha iri öl­çü­lü  xam­mal­la­rı çe­şid­lə­yi­ci­dən xa­ric et­mək üçün kü­rək­cik­li nəq­let­di­ri­ci 7 va­si­tə­si­lə on­lar qur­ğu­nu tərk edə­rək, xü­su­si qab­la­ra yı­ğı­la­raq tə­yi­na­tı üz­rə is­ti­fa­də­yə ve­rir­lər.

Çe­şid­lə­yi­ci­nin ma­lik ol­du­ğu di­gər po­ten­si­al im­kan onun pil­tə­lə­ri  (1;2) bir -   bi­ri­nə nə­zə­rən üfü­qi müs­tə­vi­də ye­ri­ni də­yiş­mək­lə, yu­xa­rı­da qeyd olu­nan çe­şid­lə­yi­ci ya­rıq­la­rın eni­nin pil­lə­siz də­yi­şi­lə bi­lən ol­ma­sı­dır. Bu isə qur­ğu­da bir ne­çə müx­tə­lif öl­çü­lü ər­zaq xam­mal­la­rı­nın çe­şid­lən­mə­si­nə im­kan ve­rir. Bu məq­sə­də çe­şid­lə­yi­ci­nin hə­rə­kət­li pli­tə­si 1, hə­rə­kət­siz pil­tə və çe­şid­lə­yi­ci­nin bun­ke­ri 9 ilə sərt əla­qə­də olan da­yaq 10 üzə­rin­də sərt qu­raş­dı­rıl­mış bənd­lə 11 qay­ka-vint cü­tü 12; 13 ilə ki­ne­ma­tik əla­qə­də­dir. Çe­şid­lə­yi­ci­nin da­ya­ğı­nın üfü­qi müs­tə­vi­yə nə­zə­rən müx­tə­lif  bu­caq­lar al­tın­da  qon­da­rıl­ma­sı­nı tə­min et­mək və və­ziy­yə­ti­ni təs­bit et­mək üçün oy­naq­dan 14 və qay­ka vint cü­tün­dən 15; 16 is­ti­fa­də olun­muş­dur. Nəq­let­di­ri­ci­nin in­ti­qal me­xa­niz­mi kom­bi­nə edil­miş-elekt­rik mü­hər­ri­ki, re­duk­tor­dan 17 zən­cir ötür­mə­lə­ri­nin  18, 19, 20 va­si­tə­si­lə mü­va­fiq ola­raq  çe­şid­lə­yi­ci­nin apa­ran 21, apa­rı­lan 22 və bun­ke­ri­nin va­lı­na 23 ötü­rü­lür. Çe­şid­lə­yi­ci­nin bun­ke­rin­də üç ədəd ul­duz­cuq­dan iba­rət blok otur­dul­du­ğun­dan zən­cir ötür­mə­si­nin sə­lis işi­ni tə­min et­mək üçün bun­ker­lə 9, da­yaq 10, qay­ka və da­yaq­la sərt əla­qə­li  vint   cü­tü 24,25 ilə əla­qə­lən­di­ril­miş­dir. Çe­şid­lə­yi­ci­ni tərk edən xır­da, or­ta və iri öl­çü­lü ər­zaq xam­mal­la­rı­nın xü­su­si ki­sə­lə­rə dol­du­rul­ma­sı üçün qıf­lar mü­va­fiq ola­raq  26; 27; 28 qu­raş­dı­rıl­mış­dır. Tə­nə­kə 3 üzə­rin­də qu­raş­dı­rıl­mış ər­zaq xam­mal­la­rı­nı çe­şid­lə­yən qur­ğu  stol 29 üzə­rin­də qu­raş­dı­rıl­mış­dır. 

Tə­rə­fi­miz­dən tək­lif olu­nan  ye­ni lent­li nəq­let­di­ri­ci­nin bu sa­hə­də is­ti­fa­də olu­nan mə­lum lent­li çe­şid­lə­yi­ci­lər­dən fər­qi onun sı­yı­rı­cı­la­rı­nın müx­tə­lif bu­caq­lar al­tın­da qon­da­rı­la­bi­lən ol­ma­sı­dır. Bu məq­sə­də na­il ol­maq çe­şid­lə­mə pro­se­si­nin sə­lis və yük­sək məh­sul­dar­lıq­la ke­çi­ril­mə­si üçün sı­yı­rı­cı­la­rın zo­laq for­ma­lı re­zin ma­te­ri­al­dan ha­zır­lan­ma­sı və nəq­let­di­ri­ci­nin ba­ra­ba­nın oxu ilə  bu­ca­ğı al­tın­da sərt qu­raş­dı­rıl­ma­sı məq­sə­də mü­va­fiq he­sab olun­muş­dur   (şə­kil 3). 

Tex­no­lo­ji  sxem­dən gö­rün­dü­yü ki­mi tək­lif olu­nan ye­ni lent­li çe­şid­lə­yi­ci­nin bu sa­hə­də is­ti­fa­də olu­nan mə­lum-ana­lo­ji qur­ğu­lar­dan fər­qi fın­dıq lə­pə­si, no­xud, lob­ya ki­mi  mü­rək­kəb hən­də­si for­ma  və pa­ra­metr­li də­nə­vər ər­zaq xam­mal­la­rı­nın çe­şid­lə­yi­ci­nin pli­tə­si üzə­rin­də açıl­mış ya­rıq­lar üzə­rin­də hə­rə­kə­ti za­ma­nı hə­min xam­mal­la­rın çe­şid­lən­mə­si­nin key­fiy­yət gös­tə­ri­ci­lə­ri­ni yük­səlt­mək­dir. Be­lə nəq­let­di­ri­ci­nin len­ti­nin hə­rə­kə­ti za­ma­nı onun ba­ra­ba­nı­nın oxu­na nə­zə­rən  bu­ca­ğı al­tın­da qon­da­rıl­mış sı­yı­rı­cı­la­rın tə­si­ri  ilə həm öz sim­met­ri­ya oxu ət­ra­fın­da,(şə­kil 2) həm də sı­yı­rı­cı­nın qon­da­rıl­dı­ğı bu­caq al­tın­da fır­la­na­raq hə­rə­kət et­dik­də adı­ge­dən xam­mal­lar müx­tə­lif xü­su­siy­yət­lər­də çe­şid­lə­yi­ci ya­rıq­lar­la gö­rüş­dü­yün­dən yu­xa­rı­da qeyd et­di­yi­miz ki­mi on­la­rın çe­şid­lən­mə key­fiy­yə­ti yük­sə­lir.

Şəkil 1. Dənəvər ərzaq xammallarını çeşidləyən lentli nəqletdirici qurğunun texnoloji sxemi

Şəkil 2. Yeni təklif olunan lentli nəqletdirici qurğunun hesabat sxemi

(şəkil 1 üzrə yandan görünüş)

Şəkil 3. Yeni təklif olunan lentli nəqletdirici qurğunun hesabat sxemi

(şəkil 1 üzrə üstdən görünüş)

 

Şəkil 4. Yeni çeşidləyicinin lentinin xətti sürətinin 0,1 m/san çeşidləyici piltənin üfiqi müstəviyə nəzərən qondarılma bucağının 0,05 rad; 0,20 rad və 0,35 rad qiymətlərində fındıq ləpəsinin ölçülərinə görə çeşidlənmə göstəricilərinin sıyırıcıların nəqletdiricinin barabanının oxuna nəzərən  qondarılma bucağının 0,26 rad; 0,39 rad və 0,52 rad qiymətlərindən asılığının qrafiki təsviri

Şəkil 5. Yeni çeşidləyicinin lentinin xətti sürətinin 0,15 m/san çeşidləyici piltənin üfiqi müstəviyə nəzərən qondarılma bucağının 0,05 rad; 0,20 rad və 0,35 rad qiymətlərində fındıq ləpəsinin ölçülərinə görə çeşidlənmə göstəricilərinin sıyırıcıların nəqletdiricinin barabanının oxuna nəzərən  qondarılma bucağının 0,26 rad; 0,39 rad və 0,52 rad qiymətlərindən asılığının qrafiki təsviri

 

Ye­ni çe­şid­lə­yi­ci­nin len­ti­nin xət­ti sü­rə­ti­nin 0,10 m/san; 0,15 m/san, 0,20 m/san  çe­şid­lə­yi­ci pil­tə­nin üfi­qi müs­tə­vi­yə nə­zə­rən qon­da­rıl­ma bu­ca­ğı­nın 0,05 rad; 0,20 rad və 0,35 rad qiy­mət­lə­rin­də fın­dıq lə­pə­si­nin öl­çü­lə­ri­nə gö­rə çe­şid­lən­mə gös­tə­ri­ci­lə­ri­nin sı­yı­rı­cı­la­rın nəq­let­di­ri­ci­nin ba­ra­ba­nı­nın oxu­na nə­zə­rən  qon­da­rıl­ma bu­ca­ğı­nın 0,26 rad; 0,39 rad və 0,52 rad qiy­mət­lə­rin­dən  ası­lı­ğı­nın  qra­fi­ki təs­vi­rin­dən (şə­kil 4,5,6) gö­rü­nür ki, çe­şid­lə­mə  gös­tə­ri­ci­lə­ri da­ha əv­vəl­ki təd­qi­qat­lar­la mü­qa­yi­sə­də da­ha yük­sək­dir.

Təc­rü­bi təd­qi­qat­la­rın qra­fi­ki təs­vi­ri­nin ana­li­zi gös­tə­rir ki, fın­dıq lə­pə­si­nin çe­şid­lən­mə­si ilə əla­qə­dar təd­qi­qat­lar za­ma­nı ; m/san, həm­çi­nin   ol­duq­da di­gər gös­tə­ri­ci­lə­rə (şək.4,5) nis­bə­tən ər­zaq xam­mal­la­rı­nın çe­şid­lən­mə gös­tə­ri­ci­lə­ri da­ha yük­sək olur.